Ambasadorja e Bashkimit Europian në Tiranë, Christiane Hohmann, ka dhënë intervistën e parë ekskluzive për emisionin “Now me Erla Mëhillin’” në Euronews Albania.
Përballë gazetares Erla Mëhilli, ajo ka folur për një sërë çështjesh, si takimin me kreun e SPAK, Altin Dumani, pasaportat e arta dhe lufta kundër korrupsionit.
Gazetarja: Mirëmbrëma, mirë se erdhët në NOW, mirë se erdhët në EuroNews Albania. Sot kam kënaqësinë të kem në një intervistë Ambasadoren e Delegacionit të BE-së në Shqipëri, zonjën Christine Hohmann dhe kjo është intervista e saj e parë në një televizion. Znj. Ambasadore, mirë se erdhët në NOW dhe ju falënderoj shumë që zgjodhët emisionin tim dhe mbi të gjitha televizionin EuroNews Albania për ta dhënë këtë intervistë. Është vërtet kënaqësi.
Ambasadorja: Është kënaqësi që ndodhem këtu. Faleminderit për ftesën!
Gazetarja: Zonja Hohmann, ju që prej muajit gusht jeni Ambasadore e Delegacionit të BE-së në Tiranë. Si ndiheni në Shqipëri, si është të punosh këtu? Si e keni gjetur vendin tonë, përshtypjet e para?
Ambasadorja: Duhet ta pranoj se kjo ishte hera e parë që vija në Shqipëri, nuk kisha qenë kurrë më parë këtu. Është si një zbulim, si një aventurë, por është edhe një punë e re në një periudhë shumë emocionuese, prandaj do të zbuloj vendin me gjithë bukuritë e tij, por gjithashtu kam edhe një punë shumë interesante nga ana politike aktualisht, sepse jemi në procesin e anëtarësimit në BE.
Gazetarja: E vërtetë. Ju thatë se Shqipëria është një zbulim, por edhe një aventurë. Shqipëria është një vend i vogël por me ngjarje dinamike. Ka shumë ngjarje, ju besoj i keni ndjekur përgjatë gjithë këtyre muajve që keni qenë këtu. Ka arrestime zyrtarësh të korruptuar për pastrim parash, marrje ryshfeti, etj. Cili është perceptimi i një diplomateje kur sheh gjithë këto ngjarje për një vend si i yni? Janë ngjarje normale për një vend në tranzicion, janë ngjarje që tregojnë se jemi një vend me nivel korrupsioni të lartë apo se organet ligjzbatuese po funksionojnë, po japin rezultat? Si i keni parë?
Ambasadorja: Mendoj se një nga pikat që kemi parë, siç edhe e përmendët, është se ky është një vend në tranzicion, një vend që po kalon ndryshime të jashtëzakonshme, ka kaluar ndryshime masive gjatë tridhjetë viteve të fundit. Pashë një dokumentar të fillimit të viteve 90-të se si ishte Tirana dhe nuk e njoha, nuk e kuptoj se si mund të jetë i njëjti qytet. Kur sheh gjithë këto ndryshime që kanë ndodhur në vend, është një proces i jashtëzakonshëm. Për fat të keq, ashtu si kudo, këto procese tranzicioni nuk janë vija të drejta, por kanë ulje-ngritje, por prandaj jemi këtu, prandaj jemi angazhuar, pasi duam një Shqipëri të qëndrueshme, plotësisht demokratike dhe të suksesshme. Prandaj po punojmë me të gjithë në vend dhe është një përpjekje e përbashkët që duhet ta bëjmë së bashku për t’i zgjidhur problemet njërin pas tjetrit.
Gazetarja: Gjashtë muaj pas Konferencës së parë Ndërqeveritare mes Shqipërisë dhe BE-së, kjo ngjarje e madhe, por edhe e vonuar, le ta pranojmë, ka rritur pritshmëritë se jemi afër anëtarësimit në BE. Çfarë ka bërë këto gjashtë muaj Shqipëria nga pikëpamja teknike të themi, fillimisht?
Ambasadorja: Kjo është faza e parë e gjithë procesit të anëtarësimit, pasi janë disa faza, që quhet faza e shqyrtimit analitik (screening). Imagjinoni sikur kalojmë në shqyrtim gjithë Shqipërinë. Kjo na jep një ide të gjithë situatës krahasuar me normat dhe standardet e BE-së. Ajo që ne e quajmë acquis dhe që është gjithë korpusi ligjor dhe kjo është ajo që po ndodh aktualisht – një vlerësim – dhe nga kjo del vendimi i Shteteve Anëtare të BE-së për t’u ulur në tryezë dhe për të hapur grupimin e parë që janë negociatat. Me shqyrtimin mbaroi grupimi i parë dhe tani jemi në grupimin e dytë.
Gazetarja: Siç e përmendët, janë 35 kapituj të grupuar në grupime. Përdoret shpesh fjala negocim. A negocion vërtet Shqipëria apo thjesht po bën detyrat e shtëpisë?
Ambasadorja: Mendoj se po ta përdorni fjalën negociata në kuptimin e ngushtë të fjalës, nuk po negociojmë, pasi po flasim për standardet, normat dhe strukturën ligjore të BE-së që është diçka e njohur dhe që duhet përshtatur. Shqipëria duhet t’i përmbushë të gjitha këto dhe kjo gjithashtu duhet të bëhet realitet në Shqipëri, pra standardet e BE-së, normat dhe legjislacioni. Por, në lidhje me disa fusha teknike, ajo që negociohet është e ashtuquajtura periudhë e tranzicionit para përmbushjes, veçanërisht në fusha shumë sfiduese ku do të duhet më shumë kohë. Pra, kjo është një pjesë e vogël e negociatave dhe pjesa tjetër është një dialog intensiv dhe një shkëmbim që do të kërkojë disa vite.
Gazetarja: Vendeve të ndryshme që u anëtarësuan në BE pas vitit 2004, nga hapja e negociatave deri në anëtarësim u janë dashur të paktën 9-10 vjet. Sigurisht, Malit të Zi dhe Serbisë do t’i duhet më shumë kohë. Askush nuk ka guxuar të përmendë një afat kohore, por ta zëmë, një të riu 30-vjeçar, çfarë mund t’i themi, kur do të vijë momenti final – anëtarësimi? Edhe sa do të duhet?
Ambasadorja: Mendoj se ka një arsye të mirë pse askush nuk ka guxuar të japë një afat. Na duhet më shumë se një top i kristaltë për ta parashikuar këtë, pasi ka shumë faktorë që ndikojnë te kohëzgjatja. Cili është parimi kryesor: shpejtësia me të cilën mund të përparojë vendi në rrugën e anëtarësimit varet nga vendi, pra si zbatohen vazhdimisht reformat në të gjitha fushat, sa i gjerë, sa i shpejtë është procesi ndikon te shpejtësia me të cilën procedojmë me vetë procesin. Prandaj nuk mund ta parashikoj se si do të shkojë. Siç mund ta shohim, në të kaluarën, kur shërbeja në Bosnje-Hercegovinë, të gjithë mendonim se Mali i Zi do të bashkohej për dy vjet, por zhvillimet politike mund të bëhen pengesë në procesin e anëtarësimit, ndaj është një proces shumë individual dhe prandaj nuk ka rregulla standarde. Duhet angazhim politik dhe përkushtim për t’i çuar reformat përpara.
Gazetarja: Për sa i përket Shqipërisë dhe ritmit të saj në përmbushjen e detyrave, si mendoni, si po ecën, është me ritme të shpejta apo jo?
Ambasadorja: Ajo që shohim për momentin, siç e kemi përmendur edhe te Raporti i Progresit në tetor, ka një ritëm të vazhdueshëm reformash që janë drejtuar drejt normave të anëtarësimit të BE-së. Kjo është ajo që po ndodh. Varet nga qeveria që të përcaktojë nivelin e ambicies dhe sa kërkon të ecë përpara. Do të doja të vija në dukje gjithashtu se kjo është diçka që nuk ka të bëjë vetëm me kalimin e legjislacionit, për të cilin nevotitet mbështetje politike, por edhe me zbatimin në vend, sepse këto struktura, këto rregulla, këto standarde duhet të bëhen realitet i përditshëm këtu në vend, në mënyrë që të jetë më shumë se thjesht paraqitje e legjislacionit në parlament. Pikërisht atëherë njerëzit do ta ndiejnë se diçka po ndodh.
Gazetarja: Pra, ka të bëjë edhe me implementimin përveç se me miratimin e ligjeve të veçanta?
Ambasadorja: Po.
Gazetarja: Janë bërë 32 vjet nga thirrja e studentëve kur u ndërruan sistemet, pra kur ra sistemi diktatorial: “E duam Shqipërinë si gjithë Evropa”. Edhe pse ju nuk përmendët një afat, në rastin më fatlum Shqipërisë deri në anëtarësim do t’i duhet një dhjetëvjeçar, që i thonë një epokë. Ku mendoni se gaboi Shqipëria, nëse ka gabuar dhe çfarë mendoni se mund të kishte bërë më shumë Bashkimi Evropian që vendi ynë të kishte përparuar më shumë në këtë proces, gjatë gjithë këtyre viteve?
Ambasadorja: E kaluara është e kaluar, po flasim për të tashmen. E pashë dokumentarin për të parë sa ka ecur Shqipëria që para 30 vjetëve. Është një transformim i jashtëzakonshëm, por edhe reformat që duhen lidhur me procesin e anëtarësimit në BE do të jenë një tjetër proces transformues, ndaj do të ketë shumë ndryshime. Kjo duhet shoqëruar me përfshirjen e popullsisë, me përfshirjen e komunitetit të biznesit që barra të mbahet jo vetëm nga forcat politik në vend, por edhe nga popullsia. Pra, është një proces gjithëpërfshirës dhe ajo që duhet të bëjmë është që tani të përqendrohemi tek e ardhmja dhe si do ta arrijmë këtë. Këtu duhet të përqendrohemi tani.
Gazetarja: Viti 2022 u mbyll me një ngjarje të rëndësishme për vendin që ishte Samiti në Tiranë i vendeve të Bashkimit Evropian me Ballkanin Perëndimor. Perspektiva e anëtarësimit të Ballkanit Perëndimor në BE është thënë që në qershor të vitit 2003, para 20 vitesh, pra në Samitin e Selanikut. Cila është, sipas jush, e veçanta e këtij samiti në Tiranë?
Ambasadorja: Suksesi i madh ishte se u përqendrua vëmendja te Tirana. Tirana ishte kryeqyteti i Evropës atë ditë. Gjithë udhëheqësit e Shteteve Anëtare të BE-së erdhën këtu, për disa ishte hera e parë që vinin dhe panë në realitet ato për të cilat kishin dëgjuar apo lexuar për vendin. Pra, ishte një sukses shumë i madh për Shqipërinë dhe për vendet e Ballkanit Perëndimor, pasi për herë të parë Shtetet Anëtare të BE-së vendosën të mos i mbajnë këto takime në Bruksel, siç do të ishte sipas Traktatit të Lisbonës. Pra, është një sinjal politik se ne ju dëgjojmë, se jemi këtu për ju. Ishte edhe një mënyrë për të bërë realitet perceptimet apo stereotipet për rajonin dhe vendin, për t’i sjellë njerëzit këtu për të përjetuar Shqipërinë e vërtetë dhe besoj se kjo është e rëndësishme.
Gazetarja: Siç e përmendët edhe ju vetë, shqyrtimi i kapitujve është si të thuash diagnoza e kapaciteteve organizative dhe institucionale të Shqipërisë. Në cilin kapitull mendoni se Shqipërisë do t’i duhet më shumë mund dhe përpjekje, në cilën fushë?
Ambasadorja: Është e vështirë të thuhet pasi jemi në mes të procesit. Siç e thashë kemi mbaruar me grupimin e parë dhe kemi gjashtë grupime. Kemi nisur me të dytin dhe ka ende shumë punë për të bërë. Ka disa fusha, për shembull, në fushën e ekonomisë, ku standardet e sigurisë në punë, standardet e produkteve, etj., duhen përmbushur dhe kjo do të sjellë transformime dhe ndryshime të mëdha, po ashtu bujqësia, kur bëhet fjalë për përdorimin e plehrave kimike. Po flasim për mbi qindra mijëra faqe rregulla dhe standarde që duhen zbatuar. Pra, ka fusha që janë vërtet konkurruese në Evropë dhe fusha ku nuk ka ende konkurrencë. Prandaj, siç e shihni fusha është e gjerë, por duhet bërë me ritëm të qëndrueshëm që të mund të rrisim aftësitë konkurruese të kompanive shqiptare dhe t’i hedhim në treg.
Gazetarja: Ju thatë se ka fusha ku Shqipëria konkurron me Evropën dhe ka fusha të tjera ku nuk është në të njëjtin hap me Evropën. Cilat janë, nëse mund të na veçoni ndonjë fushë?
Ambasadorja: Të presim më mirë për raportin e procesit të shqyrtimit pasi nuk mund të flas për çdo sektor të veçantë. Ata po punojnë për këtë, por ka rregulla të lëvizjes së lirë të mallrave, etj., pra, është një listë shumë e gjatë. Por ajo që ka rëndësi, ajo që tregon procesi i shqyrtimit është se shumë gjëra janë bërë. Ndaj transformimi i vendit për të cilin folëm që nga vitet 90-t nuk ka qenë më kot, por është diçka që e ka përgatitur Shqipërinë për proceset që po vijnë tani.
Gazetarja: Ka pasur një entuziazëm edhe në Tiranë edhe në Bruksel në vitet 2016-2017 dhe atëherë u tha se Shqipëria ka bërë një progres të madh me një kapitull të vështirë, që është kapitulli 23 që ka të bëjë me reformën në drejtësi. Sot që flasim, vazhdon ende ky entuziazëm apo janë ulur pritshmëritë pas gjashtë vitesh pas miratimit të reformës?
Ambasadorja: Jemi ende entuziastë pasi shohim se ky proces i vështirë, i dhimbshëm po jep rezultate. Ishte një vendim politik shumë i guximshëm për të bërë procesin e vetingut, për të spastruar gjyqësorin. Kjo kërkon kapital politik dhe po jep rezultate. Kemi pasur më shumë persona që nuk e kanë kaluar vetingun dhe tani kemi më shumë vende të lira në sistemin gjyqësor, ndaj duhet t’i plotësojmë. Por synimi është po ai: të ndërtojmë një sektor, një gjyqësor që është kompetent dhe me integritet, sepse kështu ndërtohet besimi dhe shteti i së drejtës, me integritet në shërbimin e prokurorisë dhe te gjykatësit. Pikërisht këtu po jep rezultate, sipas mendimit tonë. Tani po punojmë për stabilizimin e kësaj dhe për ta thënë zyrtarisht, do të ishte krijimi i historikut që do të vërtetojë se strukturat e reja që janë ngritur po japin rezultate.
Gazetarja: Ju e përmendët vetë procesin e vetingut dhe faktin që prokurorët dhe gjyqtarët të jenë njerëz me integritet. Por përveç kësaj, procesi i vetingut ka krijuar edhe shumë boshllëqe në sistem dhe kjo ka bërë që njerëzit të marrin drejtësi më avash, pra çështjet të zvarriten. E shihni këtë si një minus të krijuar nga reforma, diçka që mbase do të duhet të ishte parashikuar, që paralelisht me nxjerrjen nga sistemi i atyre pa integritet të ishin zëvendësuar edhe pjesa tjetër e gjyqtarëve? Pra të mos krijohej boshllëk, por sistemi të ecte përpara.
Ambasadorja: E kuptoj që njerëzit që presin vendime nga gjykatat janë të pakënaqur pasi kërkon kohë për shkak të vendeve të lira që kemi tani, por nga ana tjetër procesi i vetingut është provuar se ka qenë shumë efikas dhe tregoi se duhej. Në fillim, para gjashtë vitesh kur nisi, kishte vlerësime të përafërta se sa të mëdha do të ishin humbjet në sistem, dhe ishte rreth një e treta, ndërsa tani po i afrohemi fundit dhe do të kemi rreth 60% që nuk e kaluan vetingun, çka tregoi se ishte shumë e rëndësishme ta bënim atë, por edhe sfida për ne për plotësimin e vendeve të lira është më e madhe. Pra, sfida tani është prodhimi i brezave të rinj të prokurorëve dhe gjyqtarëve me integritet që do të plotësojnë vendet e lira. Politikisht ishte një proces i nevojshëm që ka çuar në pastrimin e sektorit dhe vazhdon të japë rezultate, por e kuptoj se njerëzit nuk kanë durim për të pritur për vendimet, prandaj po punojmë për ta mbushur sektorin me njerëzit e duhur.
Gazetarja: Në Shqipëri kemi një shprehje, që drejtësia e vonuar është drejtësi e mohuar. Prandaj dhe qytetarët e presin këtë. Megjithatë, përtej entuziazmit tuaj lidhur me procesin e vetingut dhe reformën në tërësi, çfarë mendoni se mund të ishte bërë më mirë, diçka që e keni parë që mund të ishte parashikuar që në nisje të saj?
Ambasadorja: Më duhet ta pranoj se pas gjashtë muajsh është e vështirë ta them. Detyra jonë tani është të shohim problemet me të cilat po ndeshemi dhe si mund të ndihmojmë t’i zgjidhim ato. Nuk sjell ndonjë dobi të mbetesh tek e kaluara, sepse të pengon të ecësh përpara. Ajo që kemi, ajo që kanë shqiptarët janë problemet aktuale, pra të mundohemi të ofrojmë shërbime cilësore dhe me integritet për njerëzit dhe kjo është sfida jonë tani. Duhet të shohim përpara se si ta zgjidhim këtë.
Gazetarja: Pas shtatë viteve reformë, me aq sa keni parë, se e kuptoj që gjashtë muaj janë pak për të bërë një skanim të plotë të situatës dhe problemeve që kanë dalë nga reforma, nëse një vend fqinj do të donte të ndiqte të njëjtin proces, ju personalisht do t’ia sugjeronit?
Ambasadorja: Çdo vend është i ndryshëm dhe çdo proces anëtarësimi është i ndryshëm. Kur u krijua procesi i vetingut për Shqipërinë u ngrit nga hiçi, nuk ka shembuj globalisht, prandaj nuk mund të themi që bëhet kështu. Çdo vend duhet të gjejë mënyrën e vet se si t’i bëjë këto reforma. Kjo nuk është një recetë që mund ta përdorim globalisht. Është proces individual dhe prandaj çdo vend duhet të përcaktojë prioritetet dhe si do t’i zgjidhë. Nuk mund të them sesi duhet bërë në cdo vend tjetër të globit.
Gazetarja: Është zgjedhur kreu i ri i Prokurorisë së Posaçme z. Altin Dumani dhe ju dy ditë më parë keni zhvilluar një takim me fokus luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë dhe krimit të organizuar. A mund të na zbuloni diçka më shumë nga ky takim dhe për çfarë e keni fjalë kur thoni i nivelit të lartë se shpesh mbase edhe abuzohet me termin nivel i lartë.
Ambasadorja: Korrupsioni është krim, pavarësisht kush e kryen. Askush nuk duhet të jetë jashtë sistemit gjyqësor. Nuk ka rëndësi rangu apo pozita e personit. Nëse kryen krimin e korrupsionit, duhet të përgjigjesh në gjykatë. Kjo është e rëndësishme. Të gjithë janë të barabartë para ligjit. Ky është parimi bazë i drejtësisë në sistemin tonë. Ne bashkëpunojmë ngushtësisht me investigimin dhe e ndihmojmë SPAK-un të ndërtojë kapacitetet investigative dhe të përmirësojë punën, pasi është një strukturë e ndërtuar rishtas. Kjo ka të bëjë, siç e thashë më parë, edhe me krijimin e historikut. Kemi pasur disa çështje të bujshme që janë hapur, por duhet të sigurohemi që nuk mbaron këtu. Pra, sërish duhet të përqendrohemi te problemi i korrupsionit, te trafiku i influences dhe jo të gjykojmë nëse është një figurë e lartë politike apo jo aq i rëndësishëm sa duhet. Korrupsioni është krim dhe duhet çrrënjosur. Prandaj na duhet SPAK-u dhe gjyqësori në tërësi për ta luftuar.
Gazetarja: Si e konsideroni deri në këto momente punën e SPAK-ut dhe cilat janë pritshmëritë që ju keni për këtë strukturë të posaçme? Dhe krahas dosjeve të gjykuara deri tani, a prisni të hetojë edhe zyrtarë të tjerë të korruptuar që janë në qeveri?
Ambasadorja: Nuk më takon mua ta them pasi gjyqësori është i pavarur nga influencat politike dhe nga ne. Kjo është detyrë e prokurorëve që punojnë në SPAK të trajtojnë çështjet, ndaj nuk do t’ju them të hetojnë këtë apo atë. Nuk është puna jonë. Por në dy vjet e gjysmë ekzistencë ka pasur një ndikim shumë të madh. Është një institucion shumë i ri dhe tani duhet forcuar dhe siç e dini BKH, struktura hetimore, është ende në ndërtim. Duhet të ketë më shumë efikasitet dhe këtu presim që të forcohen dhe të përmirësojnë krijimin e historikut duke bërë më shumë.
Gazetarja: Zonja Ambasadore, ju jeni më e kujdesshme me gjuhën kur flisni për gjyqësorin, për SPAK-un, pra për sistemin e drejtësisë në tërësi. Megjithatë, ka pasur shpesh edhe nga qeveria, edhe nga kryeministri Edi Rama, por edhe nga kolegët tuaj, ambasadorja amerikane Yuri Kim, që kanë qenë më të drejtpërdrejtë. Ambasadorja Kim ka folur edhe për presione politike ndaj SPAK-ut dhe institucioneve të drejtësisë dhe intimidim të gjyqtarëve. Ju e keni parë këtë gjatë punës tuaj? E keni ndier që ka një tentativë ende nga politika për të intimiduar?
Ambasadorja: Prandaj thashë më parë që ka dy parime me rëndësi për sektorin e drejtësisë që është pavarësia nga trafiku i influencës dhe barazia para ligjit. Këto janë parimet thelbësore që ne i zbatojmë edhe vetë. Shpresojmë që kjo të bëhet realitet në vend dhe të jetë e qartë që gjyqësori punon bazuar te ligji dhe kaq.
Gazetarja: Zonja Ambasadore, Shqipëria sipas Transparency International renditet e fundit për sa i përket indeksit të perceptimit të korrupsionit. Në biseda me zyrtarë shqiptarë, çfarë ju thonë kur ju e ngrini këtë si shqetësim?
Ambasadorja: Duhen dy vetë për të bërë korrupsion, ai që kërkon nga njëra anë dhe ai që paguan në tjetrën. Si mund ta ndërpresim këtë qark? Kjo është një përpjekje e përbashkët, kjo nuk mund të bëhet vetëm me ligje, por edhe një ndryshim i rutinës së përditshme, është realiteti që duhet ndryshuar. Të dyja palët duhet të thonë jo, pra pala që kërkon të korruptohet të mos e bëjë më, por duhet të ketë edhe njerëz që thonë, jo, nuk paguaj për këtë, pasi e kam këtë të drejtë. Është e thjeshtë? Jo, nuk është dhe duhen vite për ta ndërprerë, por pa filluar nga diku, nuk do të arrijmë gjë. Kjo është gjëja më e rëndësishme për mua.
Gazetarja: Duket betejë e vështirë kjo, zonja Ambasadore.
Ambasadorja: Ashtu është, një betejë e përditshme.
Gazetarja: Zonja Ambasadore, për sa i përket zyrtarëve të korruptuar dhe jo vetëm, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por edhe Britania e Madhe duket se janë në unison për sanksionet ndaj zyrtarëve apo ish-zyrtarëve për korrupsion dhe jo vetëm. A do të ketë edhe nga Bashkimi Evropian sanksione mbi zyrtarët dhe ish-zyrtarët, pra të ndiqet e njëjta linjë që po ndjekin SHBA dhe Britania?
Ambasadorja: Nuk kam parë asnjë nismë të tillë në Bashkimin Evropian, është një vendim që merret nga 27 vendet anëtare, por nuk e kam parë deri më sot.
Gazetarja: Pra, do të duhej miratimi i 27 vendeve anëtare për ta bërë diçka të tillë?
Ambasadorja: Po, ashtu duhet të jetë.
Gazetarja: Dhe do të ishte e vështirë për të gjetur një konsensus mes 27 shteteve?
Ambasadorja: Unë nuk kam parë ndonjë propozim, në fakt. Duhet një propozim para se të diskutohet. Dhe nuk kam parë asnjë propozim.
Gazetarja: Bashkimi Evropian, si rregull, nuk punon me diplomacinë e megafonit dhe kur përdor artikulimin publik do të thotë se ka një shqetësim të madh. Po ju pyes për pasaportat e arta. Raporti Vjetor i Komisionit Evropian e ka shkruar shqetësimin e zeza mbi të bardhë dhe zëra nga Komisioni janë shprehur publikisht kundër kësaj nisme. Raporti i fundit i Mekanizmit të Pezullimit të Vizave e shpreh gjithashtu këtë shqetësim. Megjithatë, qeveria shqiptare nuk ka dhënë ndonjë sinjal që do të tërhiqet nga kjo nismë për të cilën ka folur. Cili është ndikimi i BE-së në këtë çështje?
Ambasadorja: Sa u takon pasaportave të arta, Komisioni Evropian ka qenë shumë i qartë duke thënë se shkel acquis e BE-së. Siç e përmenda më parë procesi i anëtarësimit ka të bëjë me përmbushjen e acquis të BE-së. Pra, nëse e shkel nuk kualifikohesh për anëtarësim. Si anëtar i Bashkimit Evropian duhet të përmbushësh acquis e Bashkimit Evropian. Komisioni ka qenë shumë i qartë për këtë dhe siç e përmendët e kemi vënë edhe në Raportin e Progresit të vitit të kaluar. Për politikën e vizave ka pasur bisedime që vazhdojnë dhe ne presim disa ndryshime, por ka ende punë dhe presim që vendet që duan të anëtarësohen në BE të zbatojnë politikat e BE-së për vizat dhe jo politika të tjera.
Gazetarja: Ju thatë për rastin e pasaportave të arta se nuk duhet shkelur legjislacioni i BE-së, pasaportat e arta e shkelin legjislacionin e BE-së. Nëse qeveria shqiptare do të avanconte në drejtim të pasaportave të arta, a do të vinte kjo në pikëpyetje apo do të krijonte një ngërç mes Shqipërisë dhe BE-së për sa i përket anëtarësimit, nëse do të avanconte në mënyrë të njëanshme, pa konsultime?
Ambasadorja: Varet nga sinjali politik që dërgon. Nëse deklaroni se doni të bëheni anëtarë të BE-së, atëherë, po, ky është një proces që nuk do të ndodhë nesër, por duhet të përafroheni me acquis e BE-së dhe ndërmarrja e veprimeve që shkojnë kundër kësaj është një sinjal që dërgoni. Ajo që është shumë e rëndësishme është që në mënyrë që ky proces të ecë përpara Shqipëria do të ketë nevojë për mbështetjen e 27 Shteteve Anëtare të BE-së, pasi janë ata që vendosin nëse Shqipëria ka bërë gjithçka dhe nëse mund të ecim përpara. Pra, kjo është e rëndësishme, po flasim për procesin teknik, për shqyrtimin analitik dhe grupimet, por hapja e negociatave vendoset nga Shtetet Anëtare të BE-së. Nëse dërgoni sinjale politike kontradiktore ata mund të ngatërrohen në lidhje me angazhimin tuaj.
Gazetarja: Cili është shqetësimi kryesor që Bashkimi Evropian ka lidhur me pasaportat e arta? Cili është rreziku që mund t’i kanoset jo vetëm vendit tonë por edhe më gjerë për shkak të këtyre pasaportave të arta?
Ambasadorja: Është bërë e qartë se është një shqetësim që lidhet me sigurinë dhe veçanërisht me situatën aktuale gjeopolitike dhe kjo është theksuar, pasi ky sistem është përdorur në disa vende që e kanë braktisur. Ju e dini se Komisioni Evropian e ka çuar Maltën në Gjykatën Evropiane të Drejtësisë si vendi i fundit në BE që e ka këtë skemë, të gjithë të tjerët e kanë braktisur.
Gazetarja: Pra, nëse Shqipëria do të vazhdonte, do të shkonte edhe ajo në gjykatë?
Ambasadorja: Vetëm si anëtare e BE-së.
Gazetarja: Zonja Ambasadore, tjetër shqetësim i Bashkimit Evropian, por edhe i Shteteve të Bashkuara është amnistia fiskale, një tjetër nismë që qeveria po tenton ta miratojë. Shumica politike duket e vendosur ta bëjë. Përgjigja standarde që ata kthejnë është që po negociojnë me partnerët tanë dhe se po punojnë me ekspertë të BE-së për këtë gjë. A mund të na bëni të qartë se cilat janë vijat e kuqe të Komisionit për këtë çështje, pra cilat janë pikat për të cilat ju bini dakord dhe pikat për të cilat ju nuk bini dakord, i keni vija të kuqe. Cili është shqetësimi kryesor?
Ambasadorja: Ne kemi sjellë disa ekspertë që janë shumë më të zotët se unë. Unë nuk jam eksperte finance, por ata kanë ardhur dhe kanë dhënë një numër të konsiderueshëm këshillash për qeverinë shqiptare për t’u përfshirë në hartimin e një legjislacion të ri, një versioni të ri të tij. Kjo është ajo që po presim, një version i ri që të përfshijë këshillat e dhëna. Në këtë pikë nuk mund t’ju them ku janë vijat e kuqe, pasi nuk e njoh gjendjen aktuale të draft legjislacionit. Jemi në pritje të tij.
Gazetarja: Shumë shkurt, cili është shqetësimi kryesor? Cila është frika juaj, pastrimi i parave?
Ambasadorja: Janë shumë çështje pasi është një legjislacion jashtëzakonisht i ndërlikuar dhe gjithëpërfshirës. Ju përmendët një prej tyre, por është edhe çështja e ekstraterritorialitetit, cështja e zbatueshmërisë, është një sfidë e madhe praktike por edhe ligjore, por siç e thashë kemi ofruar këshilla dhe tani çështja është si do të hartohet një draft i ri i legjislacionit. Ekspertët do ta shohin përsëri dhe nuk është vetëm Komisioni Evropian, por edhe MoneyVal që do ta shohë dhe do të japë këshilla.
Gazetarja: Pas pak muajsh Shqipëria do të zhvillojë zgjedhjet e përgjithshme lokale, më 14 maj. Zgjedhjet janë një test i vështirë për Shqipërinë. Cilat janë pritshmëritë tuaja për këto zgjedhje?
Ambasadorja: Ajo që shpresoj, unë nuk jam votuese në këtë vend, por ajo që shpresoj është që kandidatët që garojnë për kryetarë bashkie të jenë aty pasi duan të punojnë për qytetarët e bashkisë së tyre dhe zemra, vullneti i tyre politik të jetë për të bërë diçka të mirë për qytetarët atje. Sigurisht, zgjedhjet e ndershme, është cështja kryesore. Gjëja tjetër me rëndësi është që qytetarët të kenë mundësi të përdorin të drejtën e tyre për të votuar pa asnjë ndërhyrje dhe presion. Është e drejta ime të votoj dhe duhet të jem i lirë të vendos se për kë do të votoj.
Gazetarja: E shihni që qytetarët shqiptarë janë të lirë apo është ende herët për ta thënë këtë për ju, meqë keni gjashtë muaj? Janë të lirë apo kanë ndikim nga pushteti?
Ambasadorja: Unë nuk jam votuese ndaj nuk mund të dëshmoj për këtë pasi nuk do të ekspozohem ndaj asnjë trysnie apo ndikimi, por janë parimet që fatkeqësisht, sipas raportit të ODHIR-it për zgjedhjet e fundit të përgjithshme, duhen përsëritur. Mendoj se kjo është shumë e rëndësishme.
Gazetarja: Zonja Ambasadore, Bashkimi Evropian është donatori më i madh i Shqipërisë, dhe i është gjendur vendit në momente mjaft të vështira, siç ishte edhe tërmeti i vitit 2019. Në atë kohë në Konferencën e Donatorëve u fol se do të ketë një Akademi Transparence për fondet për rindërtimin. A keni një vlerësim për ecurinë e këtij procesi për sa i përket fondeve të Bashkimit Evropian?
Ambasadorja: Aktualisht jemi duke verifikuar përdorimin e parave kështu që mendoj se shumë njerëz në Shqipëri e dinë se pjesa më e madhe e programeve tona të rindërtimit janë për rindërtimin nga tërmeti, që janë “BE për shkollat” dhe “BE për kulturën”, që mund të shihen në mbarë vendin, për të ruajtur monumentet kombëtare dhe për të rindërtuar shkollat plotësisht ose për t’i riparuar dhe për të përmirësuar mjediset për fëmijët. Pra jemi shumë të qartë për përdorimin e fondeve dhe ku shkojnë ato, pasi i kontrollojmë vetë.
Gazetarja: Nga monitorimi i vazhdueshëm që u bëni investimeve tuaja në Shqipëri, a keni gjetur shkelje, abuzime me paratë e Bashkimit Evropian?
Ambasadorja: Nëse ka dyshime, siç edhe mund ta dinë njerëzit, ato i kalohen OLAF-it, që është institucioni në Bruksel që shqyrton rastet e dyshimta. Nëse gjejnë diçka, dosjet i kalohen shërbimeve të prokurorisë së vendit përkatës. Unë nuk kam parë deri tani ndonjë zarf që t’u drejtohet prokurorëve.
Gazetarja: Pak ditë më parë kryeministri Rama kërkoi më shumë investime nga BE për Ballkanin. Pse Shqipërisë Bashkimi Evropian duket se i akordon gjithmonë më pak fonde projektesh se sa vendeve të tjera të Ballkanit, pavarësisht numrit më të vogël të popullsisë, si Maqedonisë, Malit të Zi, etj.
Ambasadorja: Nuk jam dakord me këtë. Shqipëria, në fakt, merr mesatarisht 100 milionë Euro mbështetje në vit në formë grantesh apo projektesh. Shumë gjëra po ndodhin dhe çdo shqiptar mund ta shohë se BE ka vite që është këtu, janë ndërtuar rrugë, por mund ta shihni edhe në sektorin bujqësor, në rindërtimin e hekurudhës Tiranë-Durrës, pra është në vazhdimësi. Shqipëria po merr ato që mund të vërë në zbatim, se vërtet mund të merrni shumë, por çfarë mund të vihet në zbatim dhe të ndërtohet vërtet, të rindërtohet, të realizohet në vend. Ne po punojmë fort për të bërë sa më shumë këtu në Shqipëri.
Gazetarja: Po pse kryeministri e ka këtë pakënaqësi në këtë drejtim, që kërkon më shumë investime nga BE? A ka ende vend për të dhënë më shumë?
Ambasadorja: Ekziston Fondi i Investimeve për Ballkanin Perëndimor për të gjithë rajonin që është për projektet e mëdha të infrastrukturës dhe Shqipëria mund të paraqesë projekte dhe ndonjëherë disa prej tyre janë projekte ndërkufitare. Bordi vendos nëse këto projekte pranohen dhe Shqipëria mund të japë paraqesë sugjerime.
Gazetarja: Një pyetje e fundit për projektet. BE-ja nuk ndihmon vetëm institucionet dhe qeverinë, por edhe biznesin, shoqërinë civile dhe median. Cilat janë projektet që mendoni se po bëjnë diferencën?
Gazetarja: Le ta nisim me median: mbështetja e gazetarisë investigative, mbështetja e gazetarisë cilësore është shumë e rëndësishme, pasi si mund të përballen njerëzit me lajmet e shumta që u vijnë a si të përzgjedhin saktësinë? Edukimi me aftësinë për të kuptuar e analizuar informacionin në media është shumë i rëndësishëm. Unë përmenda dy projekte të mëdha: “BE për Kulturën” dhe “BE për Shkollat”. Janë rindërtuar apo ndërtuar nga e para 63 shkolla.
Gazetarja: 63?
Ambasadorja: Vetëm në zonat e tërmetit, po flasim për zonat e prekura nga tërmeti në vitin 2019, pra jo për gjithë vendin. E njëjta gjë me “BE për Kulturën”. Njerëzit e kanë parë skelën para Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë, pjesë e BE për kulturën”.
Gazetarja: Dhe ky është një financim i Bashkimit Evropian?
Ambasadorja: Po, janë para të BE-së, po e ndërtojmë ne. Por së shpejti shpresojmë të përurojmë Kullën Veneciane të restauruar plotësisht në Durrës, që ishte plasaritur shumë pas tërmetit.
Gazetarja: Edhe ai restaurim me fondet e BE-së?
Ambasadorja: Po, është bërë me fondet e BE-së.
Gazetarja: Megjithatë, një sfidë e madhe për vendin mbetet emigrimi. Ndonëse ishte Britania e Madhe, një vend që është larguar nga Unioni, që u përball me më shumë se 13,000 emigrantë ilegalë shqiptarë, edhe vetë vendet anëtare të BE-së kanë shprehur shqetësim për numrin e lartë të azilkërkuesve shqiptarë. Ka më shumë kërkesa për azil që vijnë nga Shqipëria sesa nga Ukraina, që është një vend në luftë. A e shikoni me shqetësim ikjen e shqiptarëve, sepse e thamë që Bashkimi Evropian ndihmon me para dhe reformim që shqiptarët të jetojnë këtu, që vendi të bëhet më i mirë për të jetuar këtu. Si e shihni këtë largim? Është një tregues problemesh me qeverisjen apo një fenomen normal siç e quan vetë qeveria? Si e shihni, e shihni me shqetësim largimin dhe cilat janë arsyet sipas gjykimit tuaj?
Ambasadorja: Është një problem shqetësues që e kanë edhe vende të tjera, jo vetëm Shqipëria, por largimi i trurit është shumë i vështirë, pasi ka të bëjë me largimin e popullsisë që nevojitet për vendet e punës që ne shpresojmë të krijojmë këtu. Prandaj, përmirësimi i mjedisit të biznesit, për të rritur investimet që krijojnë vende pune për të pasur një jetë dinjitoze në vend dhe për të mos shkuar gjetkë është shumë e rëndësishme. Është pjesë e procesit të reformave, është pjesë e procesit transformues. Elementi i dytë ka të bëjë me arsimin dhe shkëmbimet. Ne nuk e mohojmë që njerëzit të shkojnë për arsim dhe trajnim diku, por ajo që duam të shohim më shumë është që të kthehen në Shqipëri, t’i sjellin njohuritë dhe të kontribuojnë për ndërtimin e së ardhmes së Shqipërisë. Duhen përpjekje shumë të mëdha nga politika, komuniteti i biznesit, arsimi dhe sigurisht duhet të ndërtojmë një sektor ekonomik që krijon mundësitë që nevojiten fort.
Gazetarja: Pak ditë më parë ministri i Emigracionit në Britaninë e Madhe përdori një term që për ne këtu u interpretua si term i fortë dhe deri diku diskriminues: “Gjejini shqiptarët dhe largojini nga këtu”. Nuk e di në e keni ndjekur këtë deklaratë dhe çfarë mendimi keni? Si e gjykuat, a ishte siç e pamë edhe ne, pak diskriminuese? Pasi iu referua vetëm shqiptarëve, në fakt jo nacionaliteteve të tjera që shkojnë në Britani.
Ambasadorja: Mendoj se ishte një deklaratë shumë e pavend, pasi e futi një popullsi të tërë në një thes, gjë që s’duhet ta bëjmë kurrë. Diferencimi është parimi që duhet të ndjekim këtu. Ne duam të krijojmë mundësi këtu, në mënyrë që gjithnjë e më pak njerëz të ndiejnë nevojën për të kërkuar punë gjetkë. Kjo është një punë e vështirë për të gjithë ne. Ta fusësh të gjithë popullsinë në një thes, nuk është e drejtë. Nuk është e drejtë.
Gazetarja: Ju keni shërbyer si diplomate në Perëndim në SHBA, në lindje në Estoni, në rajon në Bosnje-Hercegovinë, në Komisionin Evropian dhe tashmë edhe në Shqipëri. Çfarë të veçante ka Shqipëria dhe çfarë kontributi mendoni se sjell në familjen e madhe evropiane që sot ka 27 anëtarë?
Gazetarja: Unë kërkova që të aplikoja për këtë punë, pra doja të vija këtu. Pasi kur isha në Bosnje-Hercegovinë kisha dëgjuar shumë për Shqipërinë, po nuk pata kurrë mundësinë të vija këtu. Por ishte një territor i panjohur, pasi nuk e njihja këtë vend, përveç informacioneve të përgjithshme politike. Doja të vija këtu, sepse është një vend në proces transformimi dhe për çdo diplomat kjo është sfida më e madhe, sepse ndiejmë se diçka po ndodh dhe ndoshta mund të kontribuojmë me rolin tonë të vogël në këtë ecje përpara dhe ta përmirësojmë gjendjen e njerëzve në vend. Prandaj për mua është një element thelbësor. Çfarë sjell Shqipëria në BE? Shikojeni vendin, është i larmishëm, është i pasur në kulturë, i pasur edhe në praninë e tij. Kam ndier mikpritjen në gjithë vendin, por edhe krenarinë e të qenit shqiptarë. Shpresoj që këtë ta sillni në Bashkimin Evropian, pasi ne jemi një bashkim multikulturor dhe i larmishëm vendesh dhe ka një vend që duhet plotësuar nga Shqipëria. Kjo është ajo që do të sillni ju.
Gazetarja: Ju thatë që keni dëshiruar vetë që të vinit këtu në Shqipëri, të vinit si ambasadore. Dhe thatë që ka shumëllojshmëri, ka energji të ndryshme. Jam e sigurt që nuk do të mërziteni asnjë ditë në Shqipëri, se në Shqipëri çdo ditë ndodh një ngjarje e ndryshme.
Ambasadorja: Por kjo e bën jetën tonë interesante.
Gazetarja: Zonja Hohmann, ju falënderoj shumë që ishit sot me mua në NOW. Ishte vërtet kënaqësi dhe e përsëris edhe një herë që intervistën tuaj të parë zgjodhët ta jepni në EuroNews Albania. Faleminderit!
Ambasadorja: Shumë faleminderit që më ftuat!
LEXONI GJITHASHTU